کتراک (Katrock) یک ماده غیرانفجاری برای تخریب سنگ‌ها، بتن و سایر مواد سخت است. این ماده به عنوان جایگزینی برای مواد منفجره در صنایع معدنی و ساختمانی استفاده می‌شود و از نظر ایمنی بسیار مناسب‌تر است.
کتراک ماده‌ای شیمیایی و پودری است که پس از حل شدن با آب، در بتن تزریق می‌شود. این ماده با ایجاد یک نیروی کششی در بتن و بدون آنکه تولید حرارت یا صدایی کند، با ایجاد نیروی انبساطی 18000 PSI باعث تخریب آن می‌شود. به‌همین دلیل به این ماده دینامیت بی‌صدا هم می‌گویند.
کتراک پودری است که رنگ خاکستری دارد و ظاهر آن همانند سیمان است. کتراک ماده غیر انفجاری محسوب می شود که برای شکستن بتن و سنگ ها از آن استفاده می کنند. کتراک با نام هایی همانند تخریب کننده ساروج و بتن و سنگ، ضد بتن، ماده ی غیر انفجاری و کتراک ساروج شناخته می شود.
فهرست عناوین مقاله
از چکش تخریب و واترجت گرفته تا استفاده از دینامیت؛ این‌ها همه از روش‌های تخریب بتن هستند. اما این را بدانید کتراک یا دینامیت بی‌صدا یکی دیگر از روش‌های تخریب بتن است که طرفداران زیادی دارد. کتراک در ساخت‌وساز، راه‌سازی، معادن سنگ و مکان‌هایی با محدودیت صوتی و فضای محدود کاربرد دارد. میزان تخریب کتراک به نوع و نحوه استفاده از آن بستگی دارد.
انواع کتراک براساس مدت زمان تخریب آنها طبقه‌بندی می‌شود. به عنوان مثال، کتراک ۲ ساعته، به‌زمانی حدود ۲ ساعت برای تخریب بتن نیاز دارد و کتراک ۲۴ ساعته، به ۸ تا ۲۴ ساعت. در این نوشتار فلات کالا به کتراک و نحوه استفاده از آن می‌پردازیم.
مواد تشکیل دهنده کتراک
مواد تشکیل دهنده کتراک مواد معدنی همچون کربنات کلسیم ، سیلیس ، کربنات سدیم و … است . عمده ساختار کتراک مانند سیمان است و رنگ آن طوسی رنگ و چگالی آن بسیار بالاست (سنگین است) مانند سیمان.
چگونگی عملکرد کتراک
اگر با نحوه عملکرد کتراک میخواهید بیشتر آشنا شوید آنرا با هوازدگی فیزیکی (Weathering) مقایسه کنید. در این روش آب باران در بین حفره های سنگ میماند و در طول شب با یخ زدگی افزایش حجم یافته و سنک را به دو نیم تقسیم میکند. کاربرد کتراک نیز به همین صورت است اما این فرایند به سرعت انجام می شود و تنها نیم ساعت زمان نیاز است تا فرایند تخریب شروع شود.
کاربردهای کتراک
در بسیاری از پروژه های ساختمانی و معادن به خصوص معادن سنگ گرانیت، کتراک برای تخریب سنگ ها و بتن ها کاربرد دارد. به گونه ای که این ماده کم خطر ترین و پیشرفته ترین روش برای تخریب و خرد کردن سنگ ها به شمار می رود.
به برخی از کاربرد های کتراک در زیر اشاره می کنیم؛
- خرد و شکستن انواع سنگ ها
- کندن تونل و کانال ها
- خراب کردن بتن های غیر مسلح و مسلح
- خارج کردن انواع سنگ ها از معادن همانند؛ کرومیت، گرانیت، تراورتن
- پاکسازی محیط و راه اندازی تونل و جاد
- تخریب کردن صخره ها، تخریب در زیر آب و گود برداری
برای استفاده درست و اصولی از این ماده، باید طرز تهیه کتراک را به خوبی دانست و بر طبق قاعده آن پیش رفت. تنها در این صورت است که شاهد تخریب سریع و بی دردسر بتن، سنگ و ساروج خواهید بود.
مدت زمان تخریب کتراک
کتراک‌ها باید درون سوراخ‌های کوچکی که بر بتن یا سنگ اعمال شده، وارد شوند و پس از یک دوره مشخص معمولاً کمتر از 24 ساعت، مواد در محل‌های سوراخ شده انبساط می‌کنند و بتن یا سنگ را ترک می‌‌دهند. این محصولات به طور قابل ملاحظه‌ای صدا و ارتعاش کمتری نسبت به برداشت سنگ و بتن تولید می‌کنند.
نحوه استفاده از کتراک
کتراک برای فعال شدن نیاز است تا با آب ترکیب شود. ترکیب شدن کتراک با آب باعث می شود تا محصول فعال شود. قبل از ترکیب کتراک با آب باید سوراخ هایی روی سنگ یا ساروج حفر کنید و بعد کتراک ترکیب شده با آب را به درون سوراخ ها بریزید .
استفاده از این محصول بسیار آسان است و نیاز به فرد متخصص ندارد، بنابراین خرید آن مقرون به صرفه تر از دیگر روش های تخریب بتن است. برای استفاده از کتراک، آن را به نسبت ۳ به ۱ لیتر آب مخلوط کرده و کامل هم زده شود تا مخلوطی یکدست به وجود بیاد.
- نسبت اختلاط با آب حدود ۳ کیلوگرم به ۱ لیتر می‌باشد.
- اختلاط می‌بایست در ظروف پلاستیکی تمیز صورت گیرد.
- آب مورد نظر بایستی آب معمولی باشد.
- درجه حرارت آب برای اختلاط می‌بایست بین ۷ تا ۳۵ درجه سانتی گراد باشد.
- پس از ریختن ملات تخریب کننده درون سوراخ ها با سیم یا جسمی نازک درون سوراخ ها را چندین بار بزنید تا مطئمن شوید که هوا در کف سوراخ حبس نشده است.
- بلافاصله مخلوط درست شده را به مقدار معین تا ۹۵% ارتفاع چال پر کنید، سپس سر چال ها را با گوه چوبی ببندید و خوب بکوبید.(دلیل اینکار برای جلوگیری از پاشیده شدن کتراک به بیرون از سوراخ می باشد و اینکار تاثیری در عملکرد آن نخواهد گذاشت)
برای اینکه نتیجه بهتری بگیرید، عملیات تخریب را در اوایل روز که سنگ یا محل مورد نظر در اثر تابش آفتاب گرم نشده انجام دهید. بعد از ریختن ملات و ته نشین شدن آن پس از نیم ساعت فعل و انفعالات شروع می‌شود، ولی کل فرآیند بسته به سختی محل ۱ تا ۲ ساعت زمان نیاز دارد.
مزایا و معایب استفاده از کتراک
مزایای استفاده از کتراک
- ایمنی بالا: کتراک بدون نیاز به انفجار یا استفاده از مواد ناریه عمل میکند، بنابراین خطرات ناشی از انفجار مانند پرتاب قطعات سنگ و ایجاد شوک‌های ناگهانی را ندارد.
- کاهش صدا و لرزش: کتراک به‌صورت بی‌صدا و بدون ایجاد لرزش عمل میکند، که این ویژگی آن را برای تخریب در مناطق حساس به صدا و ارتعاش، مانند مناطق مسکونی یا نزدیک به سازه‌های قدیمی، مناسب می‌سازد.
- کاربری آسان: استفاده از کتراک نیاز به مهارت‌های خاص یا تجهیزات پیچیده ندارد. با دنبال کردن دستورالعمل‌ها، به‌سادگی می‌توان آن را در سوراخ‌های ایجاد شده تزریق کرد.
- دوستدار محیط‌زیست: کتراک از مواد شیمیایی کم‌خطر ساخته شده و اثرات جانبی منفی بر محیط‌زیست ندارد. همچنین، برخلاف انفجارها، گردوغبار و آلودگی صوتی کمتری ایجاد میکند.
- کنترل بهتر تخریب: کتراک به شما امکان میدهد که تخریب را به‌طور دقیق و در نواحی مشخص انجام دهید، بدون آسیب رساندن به بخش‌های دیگر.
معایب استفاده از کتراک
- زمان‌بر بودن: برخلاف مواد منفجره که به‌سرعت عمل می‌کنند، کتراک به زمان بیشتری برای انجام فرآیند تخریب نیاز دارد (معمولاً چند ساعت تا یک روز)، که ممکن است در پروژه‌هایی با محدودیت زمانی مشکل‌ساز شود.
- حساسیت به شرایط آب و هوایی: عملکرد کتراک به دما و شرایط محیطی بستگی دارد. در دماهای بسیار بالا یا پایین، کارآیی آن کاهش می‌یابد.
- نیاز به حفاری دقیق: برای عملکرد موثر کتراک، باید سوراخ‌های دقیق و با فواصل مشخص در سطح مورد نظر حفاری شوند که نیاز به زمان و دقت دارد.
- محدودیت در تخریب حجم‌های بزرگ: کتراک برای تخریب حجم‌های بزرگ یا سنگ‌های بسیار مقاوم ممکن است به چندین مرحله اعمال نیاز داشته باشد، که می‌تواند زمان و هزینه بیشتری را در پی داشته باشد.
- هزینه نسبی بالا: هزینه خرید کتراک ممکن است در برخی موارد بالاتر از روش‌های سنتی تخریب باشد، هرچند که مزایای ایمنی و محیطی آن می‌تواند این هزینه را توجیه کند.
نکات ایمنی هنگام استفاده از کتراک
طبیعتا کار کردن با هر ماده شیمیایی نیازمند آن است که موارد ایمنی را رعایت کرده و مانع از وارد آمدن آسیب به محیط کار و نیروی انسانی شویم و همانطور که بالاتر نیز گفتیم، کتراک ماده‌ای شیمیایی و قوی به شکل پودر است. زمانی که این ماده را استفاده می‌کنید (چه به شکل پودری و چه به شکل دوغاب) می‌تواند آسیب‌های زیادی به افراد وارد کند. پس دانستن نکات ایمنی کار با این محصول و رعایت آنها، از ملزومات استفاده از کتراک است.
در ادامه به بررسی مهم‌ترین نکات برای زمان استفاده از کتراک می‌پردازیم:
- اولین موردی که باید حین کار با این محصول رعایت کنید، استفاده از عینک ایمنی است. این ماده برای چشم بسیار خطرناک است و می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بینایی افراد وارد کند.
- در صورتی که پودر کتراک در هوا پخش شود، باید به سرعت محل را ترک کنید تا با تنگی نفس و سوزش چشم مواجه نشوید.
- چون کتراک ماده‌ای شیمیایی است، وقتی آن را با آب مخلوط می‌کنید گاز سمی از خود خارج میکند که این گاز می‌تواند آسیب‌های زیادی به چشم، سیستم تنفسی و حتی دست‌ها وارد کند. پس در کنار استفاده از عینک، ماسک و دستکش را به هیچ عنوان فراموش نکنید.
- بهتر است کتراک را در سنگ‌هایی که پرشکاف هستند، استفاده نکنید تا از هر خطری جلوگیری کرده باشید.
- مایع کتراک در بین شکاف‌های ریز بتن یا سنگ حرکت میکند و شکستگی‌های مرتب یا یکدستی را ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل بهتر است آن را زمانی استفاده کنید که سنگ‌ها هیچ درز و شکافی نداشته باشند.
شرایط نگهداری و انبارداری کتراک
برای نگهداری و انبارداری کتراک، باید به چندین نکته مهم توجه کرد تا از کاهش کیفیت و عملکرد این ماده جلوگیری شود و همچنین ایمنی در محیط انبار رعایت گردد:
- در محیط خشک دور از رطوبت: رطوبت می‌تواند منجر به فعال‌شدن زودهنگام کتراک یا کاهش قدرت آن شود. بنابراین، از نگهداری کتراک در مکان‌های مرطوب یا در معرض آب خودداری کنید.
- در دمای محیط: کتراک باید در دمای محیطی متعادل (معمولاً بین 5 تا 25 درجه سانتی‌گراد) نگهداری شود. دماهای بسیار بالا یا پایین می‌تواند روی عملکرد و کیفیت این ماده تأثیر منفی بگذارد.
- دور از نور مستقیم خورشید: کتراک نباید در معرض تابش مستقیم خورشید قرار گیرد، زیرا گرما و نور می‌توانند کیفیت این ماده را تحت تأثیر قرار دهند.
- بسته‌بندی کتراک باید کاملاً محکم و بدون هیچ‌گونه آسیب‌دیدگی باشد. پس از هر بار استفاده، درب کیسه یا ظرف حاوی کتراک باید محکم بسته شود تا از ورود رطوبت و هوا به داخل بسته جلوگیری شود.مدت زمان استفاده از باز شدن بسته 15 روز می باشد.
- دور از مواد شیمیایی و قابل اشتعال: کتراک را در نزدیکی مواد شیمیایی خورنده، مواد قابل اشتعال یا سایر موادی که ممکن است با آن واکنش نشان دهند، نگهداری نکنید.
- انبار با تهویه مناسب: مکان نگهداری کتراک باید دارای تهویه مناسب باشد تا از تجمع گازها یا بوهای ناخواسته جلوگیری شود.
- دور از دسترس کودکان و حیوانات: کتراک باید در مکانی نگهداری شود که کودکان و حیوانات به آن دسترسی نداشته باشند، زیرا در صورت تماس یا استفاده نادرست می‌تواند خطرناک باشد.
- انبارداری به‌صورت عمودی: اگر کتراک در بسته‌های عمودی (مانند کیسه یا سطل) نگهداری می‌شود، حتماً آنها را به‌صورت عمودی قرار دهید تا از نشت یا خرابی بسته‌بندی جلوگیری شود.
- کنترل تاریخ انقضاء: حتماً تاریخ تولید و انقضاء کتراک را بررسی کنید و از مصرف محصولاتی که تاریخ انقضای آنها گذشته است، خودداری کنید. استفاده از کتراک با تاریخ گذشته می‌تواند به کاهش کارایی آن منجر شود.
با رعایت این نکات، می‌توانید از عملکرد بهینه کتراک و ایمنی در محیط انبار اطمینان حاصل کنید.
کلام پایانی
در این مقاله یکی از بهترین مواد تخریب بتن و سنگ را بررسی کردیم و نحوه استفاده، مزایا و نکات ایمنی حین کار با کتراک را به شما توضیح دادیم تا کاملاً با این محصول فوق‌العاده و کارآمد آشنا شوید. با اینکه استفاده از این محصول چندان پیچیده نیست و نیاز به مهارت خاصی ندارد؛ اما باز هم اگر برای اولین بار میخواهید از این ماده استفاده کنید، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید و بعد به استفاده از آن بپردازید.
پرسش و پاسخ متداول در مورد کتراک
آیا استفاده از کتراک در هر سطحی مناسب است؟
به دلیل خطرات بالا، استفاده از پودر منیزیم در آتشبازیهای دستی توصیه نمیشود و باید توسط افراد متخصص و در شرایط کنترلشده انجام شود.
آیا کتراک انفجاری است ؟
پاسخ این سوال منفی است . کتراک ماده ای انبساطی است که با افزایش حجم کار تخریب را انجام میدهد از این رو در دسته مواد ایمن بوده و انفجاری نیست. ممکن است در صورتی که این ماده را با آب سرد ترکیب کنید مخاطره آمیز باشد و باعث بیرون پاشیده شدن مواد از حفره ها شود و برای مصرف کننده خطر ایجاد شود.
کتراک مایع است یا جامد؟
کتراک نوعی سیمان است و به صورت کلی به فرم جامد و پودری طوسی رنگ می باشد. برای استفاده از کتراک باید آنرا با آب مخلوط کنید که کتراک مایع بدست می آید. اگر کتراک از قبل با آب ترکیب شده باشد خواص تخریبی خود را از دست می دهد و باید موقع استفاده از آن همزمان با آب ترکیب شده و سریعا به سوراخ هایی که از قبل آماده کرده اید بریزید.
تفاوت کتراک زمستانه و تابستانه چیست؟
این محصول به صورت کلی دو گرید دارد که تابستانه آن مناسب استفاده در دما های بالاتر از دمای اتاق (23-24 درجه) بوده و در شرایطی که دمای هوا بسیار بالا باشد بهترین تخریب را انجام میدهد. کتراک زمستانه نیز فرمولاسیون تغییر یافته ای دارد که برای دما های پایین تر از دمای اتاق مورد استفاده قرار میگیرد.
