آب ژاول که با نام های هیپوکلریت سدیم و وایتکس نیز شناخته می شود، یک محلول مایع سفید رنگ با بوی تند است که به عنوان ضدعفونی کننده و گندزدای قوی در مصارف خانگی و صنعتی کاربرد دارد.هرچند هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول از لحاظ فیزیکی مایع می‌باشد، لذا شکل محلول آن در غلظت‌های مختلف موجود می باشد. این محلول ها اصولا به رنگ مایل به سبز یا مایل به زرد می‌باشند که بوی کلر قوی می‌دهند.
فهرست مطالب
آب ژاول یا سدیم هیپوکلریت (Sodium hypochlorite) یک محلول شیمیایی به رنگ زرد و با بوی تند با فرمول شیمیایی NaClO می باشد. این محصول با نام تجاری آب ژاول شناخته شده است.
این ترکیب با نام هایی دیگری از جمله وایتکس بلیچ، واروکینا و آموکینا نیز شناخته شده است. هیپوکلریت سدیم ناپایدار است. آب ژاول خاصیت اکسید کنندگی قوی دارد و با ترکیبات و کاهش دهنده‌های که قابلیت مشتعل شدن دارند واکنش زا می‌باشد.
هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول، برای پایداری و حفظ ph شامل مقادیر کمی از کلرید سدیم، کربنات سدیم و هیدروکسید سدیم می‌باشد.
تاریخچه آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم، سابقه‌ای طولانی دارد. شیمیدان فرانسوی، شارل فرانسوا دو ماری، در سال 1774 گاز کلر را کشف کرد. در حدود سال ۱۷۸۵، Berthollet فرانسوی، عوامل سفید کننده مایع را بر اساس ترکیب کلر دار هیپوکلریت سدیم ایجاد کرد.
شرکت Javel، این محصول را معرفی و آن را “لیکور ژاول” یا ‘liqueur de Javel’ نامید. در ابتدا از آن برای سفید کردن پنبه استفاده می‌شد. به دلیل ویژگی‌های خاص، هیپوکلریت سدیم به زودی به ترکیبی محبوب تبدیل شد.
هیپوکلریت می‌تواند لکه‌های لباس را در دمای اتاق از بین ببرد. در فرانسه، سدیم هیپوکلریت هنوز به عنوان “eau de Javel” شناخته می‌شود.
ساختار آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم (NaClO) یک ترکیب شیمیایی است که از یک اتم سدیم (Na)، یک اتم کلر (Cl) و یک اتم اکسیژن (O) تشکیل شده است.
ساختار مولکولی آب ژاول: اتم سدیم با بار مثبت (+1)، اتم کلر با بار منفی (-1)، اتم اکسیژن با بار منفی (-2)
شکل مولکول: خطی،اتم سدیم در وسط،اتم کلر در یک طرف،اتم اکسیژن در طرف دیگر
پیوندها: پیوند یونی بین اتم سدیم و اتم کلر ، پیوند کووالانسی بین اتم کلر و اتم اکسیژن
تولید آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
این ماده شیمیایی به دو صورت زیر تولید می‌شود:
- با حل کردن نمک در آب نرم شده که محلول آب‌نمک غلیظ تولید می‌کند. این محلول الکترولیز می‌شود و محلول آبی هیپوکلریت را تشکیل می‌دهد، همچنین حاوی 150 گرم کلر فعال در لیتر است. در طی این واکنش، گاز هیدروژن انفجاری نیز تشکیل می‌شود.
- با افزودن گاز کلر به سود سوزآور به صورت واکنش زیر است.
Cl2 + 2NaOH + → NaOCl + NaCl + H2O
مشخصات و ویژگی‌های آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
| ویژگی | توضیحات |
|---|---|
| نام شیمیایی | هیپوکلریت سدیم |
| فرمول شیمیایی | NaClO |
| وزن مولکولی | 74.442 g/mol |
| حالت فیزیکی | مایع شفاف |
| رنگ | زرد مایل به سبز |
| بو | تند |
| PH | 11-13 |
| نقطه جوش | 101 درجه سانتیگراد |
| نقطه انجماد | -21 درجه سانتیگراد |
| حلالیت | در آب حل می شود |
| چگالی | 1.25 g/cm³ |
| پایداری | در دمای اتاق پایدار است |
واکنش‌های مهم آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
واکنش با مواد آلی: آب ژاول با مواد آلی مانند پروتئین‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها واکنش می‌دهد و آنها را اکسید می‌کند.این واکنش در ضدعفونی سطوح، سفید کردن لباس‌ها و گندزدایی فاضلاب کاربرد دارد.
2. واکنش با فلزات: آب ژاول با برخی از فلزات مانند آهن و مس واکنش می‌دهد و آنها را خورده می‌کند.به همین دلیل، باید از نگهداری آب ژاول در ظروف فلزی خودداری کرد.
3. واکنش با آمونیاک: آب ژاول با آمونیاک واکنش می‌دهد و گازهای سمی و خطرناکی مانند کلرامین تولید می‌کند.به همین دلیل، باید از مخلوط کردن آب ژاول با مواد شوینده حاوی آمونیاک خودداری کرد.
4. واکنش با اسیدها: آب ژاول با اسیدها واکنش می‌دهد و گاز کلر آزاد می‌کند.گاز کلر سمی و خطرناک است و می‌تواند به سیستم تنفسی آسیب برساند.به همین دلیل، باید از مخلوط کردن آب ژاول با اسیدها خودداری کرد.
5. تجزیه در نور خورشید: آب ژاول در نور خورشید تجزیه می‌شود و به گاز کلر و اکسیژن تبدیل می‌شود.به همین دلیل، باید آب ژاول را در مکان‌های تاریک نگهداری کرد.
کاربردهای آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم (NaClO) یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای متنوع است.برخی از کاربردهای رایج آب ژاول عبارتند از:
#1ضدعفونی کننده: آب ژاول باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و جلبک ها را از بین می برد.ازاین ماده پرکابرد برای ضدعفونی سطوح در منزل، بیمارستان، رستوران و سایر اماکن عمومی نیز استفاده می شود.همچنین آب ژاول برای ضدعفونی لباس ها و ملحفه ها نیز استفاده می شود.
#2سفید کننده: آب ژاول لکه های رنگی را از بین می برد و به سفید شدن سطوح کمک می کند.و دیگر اینکه از آب ژاول برای سفید کردن لباس ها، ملحفه ها و سطوح دیگر استفاده می شود.
#3گندزدا: آب ژاول بوهای نامطبوع را از بین می برد.بنابراین برای از بین بردن بوی فاضلاب، زباله و سایر بوهای نامطبوع استفاده می شود.
کاربردهای دیگر:
- تصفیه آب: آب ژاول برای تصفیه آب آشامیدنی و استخرها استفاده می شود.
- از بین بردن جلبک ها: آب ژاول برای از بین بردن جلبک ها از استخرها و سطوح دیگر استفاده می شود.
- کنترل بیماری های گیاهی: آب ژاول می تواند برای کنترل برخی از بیماری های گیاهی استفاده شود.
خطرات و عوارض احتمالی آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
درست است آب ژاول یک ترکیب شیمیایی مفید با کاربردهای فراوان است، اما در عین حال می تواند خطرات و عوارض جانبی متعددی نیز داشته باشد.برخی از خطرات و عوارض احتمالی آب ژاول عبارتند از:
*سمیت: آب ژاول می تواند در صورت بلعیدن، استنشاق یا تماس با پوست و چشم سمی باشد.علائم مسمومیت با آب ژاول شامل تهوع، استفراغ، اسهال، سرفه، تنگی نفس، درد در قفسه سینه و تحریک چشم و پوست است.
*تحریک: آب ژاول می تواند پوست، چشم و مجاری تنفسی را تحریک کند.علائم تحریک شامل قرمزی، تورم، خارش، سوزش و درد است.
*خوردگی: آب ژاول می تواند به فلزات، پارچه و سایر مواد آسیب برساند.
واکنش با مواد شیمیایی دیگر: آب ژاول می تواند با مواد شیمیایی دیگر مانند آمونیاک واکنش دهد و گازهای سمی و خطرناک تولید کند.
نکات ایمنی در مورد استفاده از آب ژاول: همیشه از دستکش، ماسک و عینک هنگام استفاده از آب ژاول استفاده کنید.آب ژاول را در مکان خنک و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.به هیچ وجه آب ژاول را با مواد شیمیایی دیگر مخلوط نکنید.در صورت تماس آب ژاول با پوست یا چشم، بلافاصله با آب فراوان شستشو دهید و در صورت بلعیدن یا استنشاق آب ژاول، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
عوارض آب ژاول(هیپوکلریت سدیم) در دندانپزشکی
هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول، ماده‌ای ضدعفونی‌کننده است که در دندانپزشکی برای شستشوی کانال ریشه دندان استفاده می‌شود. اگرچه این ماده در از بین بردن میکروب‌ها و باکتری‌ها موثر است، اما می‌تواند عوارض جانبی نیز داشته باشد.برخی از عوارض هیپوکلریت سدیم در دندانپزشکی عبارتند از:
1. درد و تورم: اگر هیپوکلریت سدیم از طریق سوراخ ریشه به بافت‌های اطراف دندان نشت کند، می‌تواند باعث درد و تورم شود.این عارضه معمولاً موقتی است و طی چند روز برطرف می‌شود.
2. آسیب به بافت‌های نرم: هیپوکلریت سدیم می‌تواند به بافت‌های نرم دهان مانند لثه و زبان آسیب برساند.این عارضه می‌تواند باعث سوزش، قرمزی و زخم شدن بافت‌های نرم شود.
3. آسیب به دندان: در موارد نادر، هیپوکلریت سدیم می‌تواند به مینای دندان آسیب برساند.این عارضه می‌تواند باعث حساسیت دندان و تغییر رنگ آن شود.
4. عوارض جانبی سیستمیک: در موارد بسیار نادر، هیپوکلریت سدیم می‌تواند عوارض جانبی سیستمیک مانند تهوع، استفراغ و اسهال ایجاد کند.
نکاتی برای کاهش عوارض هیپوکلریت سدیم در دندانپزشکی: دندانپزشک باید از مهارت و تجربه کافی برای استفاده از هیپوکلریت سدیم برخوردار باشد.از سد لاستیکی برای جلوگیری از تماس هیپوکلریت سدیم با بافت‌های نرم دهان استفاده شود.دندانپزشک باید حجم و غلظت مناسب هیپوکلریت سدیم را استفاده کند.بیمار باید بعد از درمان، دهان خود را با آب فراوان شستشو دهد.
در صورت بروز هر گونه عوارض جانبی بعد از استفاده از هیپوکلریت سدیم، به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
تفاوت آب ژاول با وایتکس
در واقع، هیچ تفاوتی بین آب ژاول و وایتکس وجود ندارد. هر دو نام به یک ترکیب شیمیایی واحد، هیپوکلریت سدیم (NaClO) اشاره می‌کنند.نام “آب ژاول” بیشتر در زبان فارسی رایج است، در حالی که “وایتکس” نام تجاری یک محصول خاص حاوی هیپوکلریت سدیم است.برخی از تفاوت‌های ظریف بین آب ژاول و وایتکس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- غلظت: غلظت هیپوکلریت سدیم در محصولات مختلف می‌تواند متفاوت باشد. وایتکس معمولاً غلظت 5 تا 10 درصد هیپوکلریت سدیم دارد، در حالی که آب ژاول ممکن است غلظت‌های متفاوتی داشته باشد.
- مواد افزودنی: برخی از محصولات وایتکس ممکن است حاوی مواد افزودنی مانند عطر یا مواد شوینده باشند، در حالی که آب ژاول معمولاً فقط حاوی هیپوکلریت سدیم و آب است.
- قیمت: قیمت وایتکس و آب ژاول ممکن است به دلیل برند، غلظت و مواد افزودنی متفاوت باشد.
در نهایت، هر دو آب ژاول و وایتکس یک ترکیب شیمیایی هستند و خطرات و عوارض جانبی مشابهی دارند. هنگام استفاده از هر کدام از این محصولات، باید احتیاط کرد و از دستکش، ماسک و عینک استفاده کرد.
نگهداری و بسته بندی آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
نگهداری و بسته‌بندی صحیح آب ژاول برای حفظ کیفیت و جلوگیری از خطرات احتمالی ضروری است.نکات مهم در مورد نگهداری آب ژاول:
- آب ژاول را در مکان خنک، تاریک و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
- آب ژاول را در بطری‌های پلاستیکی شفاف نگهداری نکنید. نور خورشید می‌تواند آب ژاول را تجزیه کند و آن را بی‌اثر کند.
- آب ژاول را در بطری‌های پلاستیکی مات یا شیشه‌ای تیره نگهداری کنید.
- درب بطری آب ژاول را به طور کامل ببندید.
- آب ژاول را با مواد شیمیایی دیگر مخلوط نکنید.
- از آب ژاول تاریخ گذشته استفاده نکنید.
نکات مهم در مورد بسته‌بندی آب ژاول:
- آب ژاول را در بطری‌های پلاستیکی با کیفیت بالا و مقاوم در برابر مواد شیمیایی بسته‌بندی کنید.
- از بطری‌های پلاستیکی با علامت HDPE (پلی اتیلن با چگالی بالا) استفاده کنید.
- از بطری‌های پلاستیکی با علامت PVC (پلی وینیل کلرید) استفاده نکنید.
- اطلاعات مربوط به محتویات و خطرات آب ژاول را روی بطری درج کنید.
- از برچسب‌های هشدار دهنده مناسب استفاده کنید.
بازار خرید و فروش آب ژاول(هیپوکلریت سدیم)
بازار آب ژاول به دو بخش عمده تقسیم می‌شود:
- بازار خرد: در این بازار، آب ژاول به صورت مصارف خانگی در بطری‌های کوچک به فروش می‌رسد.
- بازار کلان: در این بازار، آب ژاول به صورت فله و در ظروف بزرگ به فروش می‌رسد.
عوامل موثر بر قیمت آب ژاول:
- غلظت: غلظت هیپوکلریت سدیم در قیمت آب ژاول موثر است. به طور کلی، هر چه غلظت آب ژاول بیشتر باشد، قیمت آن نیز بیشتر خواهد بود.
- برند: برندهای معروف و معتبر معمولاً قیمت بالاتری نسبت به برندهای ناشناس دارند.
- کیفیت: کیفیت مواد اولیه و فرآیند تولید در قیمت آب ژاول موثر است.
- نوع بسته‌بندی: نوع بسته‌بندی (بطری پلاستیکی، گالن، بشکه) در قیمت آب ژاول موثر است.
- حجم: حجم خرید در قیمت آب ژاول موثر است. به طور کلی، خرید فله‌ای آب ژاول ارزان‌تر از خرید آن به صورت جزئی است.
مکان‌های خرید آب ژاول:
- فروشگاه‌های مواد شیمیایی: این فروشگاه‌ها طیف وسیعی از آب ژاول با غلظت‌ها و برندهای مختلف را ارائه می‌دهند.
- سوپرمارکت‌ها و هایپرمارکت‌ها: این فروشگاه‌ها معمولاً آب ژاول با غلظت‌های رایج و برندهای معروف را ارائه می‌دهند.
- فروشگاه‌های آنلاین: این فروشگاه‌ها امکان خرید آب ژاول به صورت آنلاین و با تحویل درب منزل را فراهم می‌کنند.
کلام آخر
هیپوکلریت سدیم چیزی نیست جز سفیدکننده یا آب ژاول کلاسیک. این ماده در واقع نمک سدیمی است که از هیپو کلرو اسید به دست می‌آید. از نظر شیمیایی، فرمول آن NaClO است. این ماده در بازار به‌راحتی در محلول آبی با غلظت‌های مختلف یافت می‌شود، اما هرگز به‌صورت خالص به بازار عرضه نمی‌گردد. زیرا این ترکیب ناپایدار است و برای سلامتی، خطرات مختلفی دارد.
